Inicio » Lluvia de ideas

Audio en maya

Audio en náhuatl

Chalchiuhtlicue, k’iin ook’olnaj bin

Chalchiuhtlicue, the Sun who cried

Chalchiuhtlicue, k’iin ook’olnaj bin

Por Alma Fernanda Lira Chávez, Ana Paola Lagunas Mota, Camila Espinosa Mariño, Valentina Cabrera Peralta y María Fernanda San Román Orozco

Ku tsikbalta’ale’, úuch bine’ anchaj kamp’éel k’iin ma’ili’ ch’uykíinsa’ak le k k’aj óol bejla’a’, u jo’opéel k’’in, k’iin ku péek bin.

Yáax máax beet u k’iinile’ Tezcatlipoca bin; 676 ja’ab bin ku yajawlil la luk’sa’abi’.

Quetzalcóatl ts’áanche’etej. Tu táaj jats’taj yéetel u xóolte’, tu pulaj ich ja’, ka túun máan leti’ u beet u k’iinil.

Ka’ilikil u yahaulile’ máan tu beetaj 676 ja’ab. Leti’ ka taal Tezcatlipoca luk’siki’. Báaj kóoche’ta’abij ka náachkunsa’ab tumen jump’éel k’a’amkach iik’.

Walkil túuna’ ook u beet u k’iinil Tlalocatecutli, u ajawil metnal, ba’ale chéen 364 ja’ab  xáanchaji’ tumen Quetzalcóatl suunaje’ ka tu beetaj u k’áaxal k’áak ka’an.

Quetzalcóatl túune’ tu ts’áak ix Chalchiuhtlicu u beet u k’iinil. U ko’olebili’ ja’ ix Chalchiuhtlicu bin. Jach ust u puksi’ik’al le ix ajawa’. Tu ts’áaj ma’alobtak lu’um ti’ u kaajal, tu ts’áaj ya’abkach lu’um ti’ xan, ba’ale’ mix beyo’ ma’ yaakunta’an tumen tuláakal máaki’.

Tezcatlipoca káaj u a’alaj ba’al ti’ uti’al u tselik tu’ux ts’aja’ano’. “Ix Chalchiuhtlicue ix ka’apéel ich. Mix jaaj waj u yaakunmaj u kaajali’. Mix u yaamaji”.

Le loobil t’aana’ jach yaajchaj tu yóol Chalchiuhtlicue ka káaj u yook’ol. Ook’olnajij, ook’olnajij tak ka káaj u bulik yóok’ol kaab yéetel u ja’il u yich.

Uti’al ma’ u kíimile’ wíiniko’obe’ tu sutuba’ob u jejelás ba’alche’il k’áak’náab.

Káaj u júutul ka’an. Ka tu yilajo’ob ba’ax ku yúuchule’ Tezcatlipoca yéetel Quetzalcóatl tu sutuba’ob nukuch kúul che’ ka ook u láat’o’ob ka’an uti’al ma’ u láaj júutul.

Chéen tumen Quetzalcóatl yéetel u jeel k’ujo’obe’ anchaj u jeel k’iin, u jo’opéel k’iin bin, Nahui Ollin u k’aaba’, leti’ k ilik te’ k’iino’oba’. Nukuch máako’obe ku ya’aliko’obe’ bíin taalak bin Tezcatlipoca u yokoltej le k’iina’, leti’ túun kéen xu’uluk yóok’ol kaab.

Jejeláas ju’un t xokaj uti’al k beetik le meyaja’:

Castro, M. F. (2021). ¿Quién era Chalchiuhtlicue? La diosa azteca del agua. Red Historia. Recuperado de https://redhistoria.com/.

Moreno-de-los-Arcos, R. (2010). Los cinco soles cosmogónicos. México, DF, México: Universidad Nacional Autónoma de México. Recuperado de https://historicas.unam.mx

MXCity. (2020). Espejo humeante o del mito de Tezcatlipoca, el gran dios de la oscuridad. Recuperado de https://mxcity.mx

Conacyt, Consejo Nacional de Ciencia y Tecnología. (2021). Tláloc y Chalchiuhtlicue: dioses del agua. Ciudad de México, México: Consejo Nacional de Ciencia y Tecnología. Recuperado de https://conacyt.mx